Avukatın Dosya İnceleme ve Dosyadan Örnek Alma Hakkı
Dosya inceleme hakkının temel amacı, avukatın haksız
veya meslek anlayışına uygun düşmeyen bir davayı almasını önlemek, yargılamayı
hızlandırmak, avukatların tüm hazırlıklarını yaparak dava açmasına imkân
sağlamaktır. Ayrıca bu hak ile birlikte gizli dosya sistemini ortadan kaldırmak
da amaçlanmıştır. İddia makamına karşı, belgeleri inceleme yetkisi tanınmayan
bir savunma makamı adaletin gerçekleşmesine gereği gibi katkıda bulunamaz.
Bütün bu sebeplerle dosya inceleme hakkının avukata tanınması gerekir.
Avukatlar, yargılama faaliyetine konu olmuş ve olma
ihtimali bulunan dava ve takip dosyalarını, bilgi ve belgeleri inceleme hakkına
sahiptirler. Bu amaçla 1136 sayılı Avukatlık Kanunu’nun 46. maddesinde ve 2.
maddesinin üçüncü bendinde iki ayrı düzenleme yer almaktadır.
Bahsi geçen hükümlere göre avukat veya stajyer
vekâletname olmaksızın dava ve takip dosyalarını inceleyebilir. Ancak vekâletname
ibraz etmeyen avukata dosyadaki kâğıt veya belgelerin örneği veya fotokopisi
verilmez. Vekâletnamesi olmak kaydıyla avukat, stajyeri veya yanında
çalışan sekreteri aracılığıyla da fotokopi veya benzer yollarla örnek
aldırılabilir. Avukatın onanmasını istemediği örnekler harca tabi değildir.
Yargı organlarının yanı sıra emniyet makamları, diğer
kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadi teşebbüsleri, özel ve kamuya ait
bankalar, noterler, sigorta şirketleri ve vakıflar avukatın gerek duyduğu bilgi
ve belgeleri avukatın vekâletname sunmaksızın incelemesine sunmakla
mükelleftir. Ancak bu belgelerden örnek alınması vekâletname ibrazına bağlıdır.
Mahkemelerde olduğu gibi bahsi geçen kurumlarda da avukatın onanmasını
istemediği örnekler harca tabi değildir.
Avukata vekâletname sunmaksızın inceleme serbestisinin
verilmesinin temel amacı, avukatın bağımsızlığı gereği istediği işi alıp
istemediği işi gerekçe göstermeksizin ret hakkı kullanabilmesini sağlamaktır.
Yani dosya inceleme hakkı ve işi reddetme hakkı, bir anlamda birbirini
tamamlayan haklardır. Avukat, dosyayı incelemek için dahi vekâletname sunmak
zorunda kalsaydı, bu vekâletname ile iş sahibi arasında bir avukatlık
sözleşmesinin oluştuğu izlenimi doğacaktı. Bu durumda avukatın işi reddetme
hakkını kullanması imkânsız hale gelecek, ancak işten çekilme hakkını
kullanacak bu da avukata ek külfetler yükleyecekti. (işten çekilmeden sonra 15
gün daha birtakım işleri yapma zorunluluğu)
Dosyadan örnek alma hakkı, avukatın stajyerinin ve
sekreterinin dosyadaki belgeyi yazarak örnekleme yoluyla veya fotokopi alma
yoluyla kullanabildiği bir haktır. Ancak, bunlardan fotokopi alma hakkının
kullanılabilmesi için, adalet dairesi içerisinde fotokopi çektirme imkanının
var olması, fotokopi alacak olanın giderleri ödemesi ve kalem
personelinin fotokopi alacak avukat veya görevlendirdiği kişiye ayıracak
zamanının olması gerekir.
1136 sayılı Avukatlık Kanunu
Madde 46 – (Değişik : 2/5/2001
– 4667/32 md.)
Avukat, işlerini kendi sorumluluğu altındaki stajyeri
veya yanında çalışan sekreteri eliyle de takip ettirebilir, fotokopi veya
benzeri yollarla örnek aldırabilir. Avukatın onanmasını istemediği örnekler
harca tâbi değildir.
Avukat veya stajyer, vekâletname olmaksızın dava ve
takip dosyalarını inceleyebilir. Bu inceleme isteğinin ilgililerce yerine
getirilmesi zorunludur. Vekâletname ibraz etmeyen avukata dosyadaki kağıt veya
belgelerin örneği veya fotokopisi verilmez.
1136 sayılı Avukatlık Kanunu
Madde 2/III
Yargı organları, emniyet makamları, diğer kamu kurum
ve kuruluşları ile kamu iktisadi teşebbüsleri, özel ve kamuya ait bankalar,
noterler, sigorta şirketleri ve vakıflar avukatlara görevlerinin yerine
getirilmesinde yardımcı olmak zorundadır. Kanunlarındaki özel hükümler saklı
kalmak kaydıyla, bu kurumlar avukatın gerek duyduğu bilgi ve belgeleri
incelemesine sunmakla yükümlüdür. Bu belgelerden örnek alınması vekaletname
ibrazına bağlıdır. Derdest davalarda müzekkereler duruşma günü beklenmeksizin
mahkemeden alınabilir.
Avukatın dosya inceleme hakkı, sınırsız değildir.
Avukat, diğer tüm haklarında olduğu gibi dosya inceleme hakkını da Medeni
Kanun’un 2 maddesinde yer alan dürüstlük kuralları çerçevesinde kullanmak
zorundadır. Zira bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.
Bu amaçla kanunda ifade edilen “gerek duyduğu” bilgi ve belgeler ifadesinin
anlamı ve kapsamının belirlenmesi gerekir. “Gerek duyduğu” ifadesinin anlamı araştırıldığında,
avukatın gerek duyduğu bilgi ve belgeleri hangi işin yapılabilmesine bağlı
olarak incelemek istediğini, gerekliliğini açıklayan nedenlerle birlikte
belirtmesi ve bu belgelerin incelenmesine sunulmasını istemesi kanun hükmü
gereğidir. Bir diğer sınır, incelemeye sunmanın mekânsal boyutudur. Avukat,
incelemesini, istediği bilgi ve belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşta,
gerektiğinde bir görevli eşliğinde, uygun bir yerde gerçekleştirmelidir.
Örneğin, avukat bir kurumda bulunan dosyayı bürosunda inceleyemez.
Avukatın gerek duyduğu bilgi ve belgeleri
inceleyebilme hakkını kullanabilmesi için, son olarak yasalarda belge ve
bilgiyi incelemesini yasaklayan özel bir şartın bulunmaması gerekir. Avukatın
bilgi ve belge incelemesini yasaklayan durumlara şu şekilde örnek
gösterilebilir:
• 6. yargı paketiyle
değiştirilen 5271 sayılı CMK’nın 153. maddesinde belirtilen suçlarla ilgili
olarak dosyayı inceleme hakkı, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecekse
C. Savcısının istemi üzerine hakim kararıyla kısıtlanabilir.
• 2577 sayılı Kanun’un
20. maddesinin üçüncü fıkrasına göre; “… istenen bilgi ve belgeler Devletin
güvenliğine veya yüksek menfaatlerine veya Devletin güvenliği ve yüksek
menfaatleriyle birlikte yabancı devletlere de ilişkin ise, Başbakan veya ilgili
bakan, gerekçesini bildirmek suretiyle, söz konusu bilgi ve belgeleri
vermeyebilir.“