Okuyacağınız blog yazısı; bir genel seçim sonucunda siyasi partilerin, tek başına hükümet kurmak için aranan milletvekili yeter sayısına ulaşamaması sonucunda karşımıza çıkacak olan “Koalisyon Hükümeti”, “Azınlık Hükümeti” ve “Geçici Hükümet” kavramlarını açıklamak amacıyla hazırlanmıştır. Bu kavramların açıklanmasının ardından 7 Haziran 2015 tarihinde ülkemizde gerçekleşen genel seçimlerin kısa bir değerlendirmesi yapılacaktır.

I. HÜKÜMET KAVRAMI

A. Genel Olarak

Hükümet kavramı, bir devletin idaresini ve idareden sorumlu grubu ifade etmektedir. Hükümetler, yüklendikleri siyasi sorumluluk sonucunda devletin eylemlerini yani iradesini ortaya koymaktadırlar.

B. Türkiye’de Hükümetlerin Kurulma Süreci

Demokrasinin bir gereği olan temsil, ülkemizde her dört yılda bir yapılan genel seçimlerle sağlanmaktadır. (Anayasa m. 77). Bu seçimlerle birlikte halk; ülkeyi yönetme görevini vereceği milletvekillerini belirlemektedir. Anayasanın 75. maddesine göre; Türkiye Büyük Millet Meclisi(“TBMM”) genel oyla seçilen beş yüz elli milletvekilinden oluşmaktadır.

Milletvekillerinin seçilmesinin ardından Cumhurbaşkanı, TBMM içinden bir milletvekiline hükümet kurma görevi verir. Anayasal teamüllere göre en çok oy alan siyasi partinin başkanı olan bu milletvekilinin, seçimden sonraki 45 gün içerisinde hükümeti kurması gerekmektedir(Anayasa m. 116). Bu milletvekili, Başbakan sıfatıyla bakanlar kurulu listesini hazırlar, bu listeyi Cumhurbaşkanına sunar ve listenin oylanması için meclis toplantıya çağrılır. Meclis toplantısında Bakanlar Kurulu programı milletvekillerine okunur. Programın okunmasından 2 gün sonra güvenoyu görüşmeleri başlar(Anayasa m.110). Güvenoyu, parlamenter sistemde yönetimde olan hükümetin göreve yeni başlama aşamasında ya da daha sonrasında belli çoğunluktaki parlamenterin isteği ile diğer parlamenterlerin hükümetin yönetimi konusundaki güvenini ölçmeye yarayan bir çeşit parlamento oylamasıdır. Anayasa madde 111’e göre güven istemi, ancak üye tamsayısının salt çoğunluğuyla reddedilebilir. Eş deyişle; ülkemizde hükümetlerin mecliste güvenoyu alabilmesi için 276 milletvekilinin icazeti gerekmektedir.

Anayasa madde 116’ya göre eğer Cumhurbaşkanı tarafından hükümet kurma görevi verilen milletvekili, kırk beş gün içinde yeni hükümeti kuramaz veya kurulan hükümet güvenoyu alamaz ise Cumhurbaşkanı, TBMM Başkanına da danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesi kararı dışında bir başka milletvekiline de hükümet kurma görevi verebilecektir. Fakat Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesi kararı alır ise bu seçim, söz konusu kararın yayımlanmasını takip eden 90’ıncı günden sonraki ilk Pazar günü yapılacaktır.

Hükümetin gerek ilk seçimler sonucunda gerekse seçimlerin yenilenmesi sonucunda oluşturulmasında gündeme gelecek ihtimaller ise, bir partinin tek başına hükümet kurması, koalisyon hükümeti ve azınlık hükümeti seçenekleridir.

II. KOALİSYON HÜKÜMETİ

Koalisyon hükümeti, birden fazla siyasi parti ya da gruba bağlı üyelerden oluşan karma hükümet tipidir. Yasama meclislerinde bir tek partinin çoğunluğu elde edemediği durumda, en çok sandalyeye sahip partinin başkanının kabineyi kurmakla görevlendirilmesi kuraldır. Bu durumda, meclisten güvenoyu alabilmek için başka parti ya da gruplarla (bağımsızlar) anlaşma yoluna gidilir ve ortak bir hükümet kurulur. Bu şekilde kurulan hükümetlere koalisyon hükümeti denir.

Koalisyon hükümetlerine daha çok seçimlerde nispi temsil sistemini benimsemiş ülkelerde rastlanır. Partilerin ülke çapında aldıkları oy oranlarına yakın oranlarda parlamentoda temsilini sağlayan nispi temsil usulünde ise çoğu kez koalisyon hükümetleri kurulur.

Koalisyon hükümetleri esas olarak ülkelerin siyasi kültürüne dayanmakta, artıları da eksileri de içinde barındırmaktadır. Bazı koalisyonlar daha demokratik, daha fazla topluma hitap eden, farklı görüşlerin oluşturulduğu, şeffaf yapılar olabilmektedir. Eğer verilecek kararlar koalisyon içinde anlaşma sağlanarak gerçekleştirilir ve ortak menfaatler gözetilerek verilirse tüm ülkeyi ilgilendiren kararların alınmasında daha doğru sonuçlar ortaya çıkacaktır.

Koalisyon hükümetlerinin sağladığı başlıca yarar ise, ülkedeki değişik siyasal eğilimleri yönetim katına da yansıtmaları, bunlar arasında demokratik uzlaşma alışkanlıkları doğurmaları, dolayısıyla siyasal kutuplaşma ve gerginlikleri azaltıcı bir işlev görmeleridir. Anayasa değişikliği ya da köklü sistem değişikliği gibi radikal kararlar birçok ülkede toplumsal uzlaşmanın sağlandığı koalisyon hükümetleri tarafından alınmıştır.

Koalisyon hükümetlerinin eksisi ise, hükümetin birden çok parti ile kurulmasından kaynaklanan anlaşmazlık ve istikrarsızlıktır. Koalisyon hükümeti içerisinde mecburiyetten bir araya gelmiş, farklı grupları temsil eden bir yapı varsa; çatışmalar çıkar, karar alınması zorlaşır ve gittikçe belirsizleşen durumlardan ekonomi ve sosyal yaşam etkilenir.

III. AZINLIK HÜKÜMETİ

Azınlık hükümeti, parlamenter sistemlerde, parlamentoda çoğunluğu olmayan bir partiye, diğer parti ya da partilerin hükümete fiilen katılmadan dışarıdan destek vermesiyle oluşturduğu hükümet biçimidir. Azınlık hükümetinin görevde kalabilmesi de, bu partilerin ya da parlamenterlerin desteğinin devamına bağlıdır. Özellikle partiler arası kutuplaşmanın ya da ideolojik ayrılıkların derin olmadığı ülkelerde hükümetler ya koalisyon hükümeti ya da azınlık hükümeti biçiminde kurulmaktadır.

Azınlık hükümetleri genel olarak yasama organı olan mecliste istedikleri adımı atamazlar. Çünkü meclisten kanunları geçirecek çoğunluğa sahip değildirler. İstedikleri kanunu meclisten geçirmek için mutlaka muhalefet partilerini ikna etmek zorunda olan azınlık hükümetleri, muhalefet tarafından sürekli frenlenme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bir anlamda muhalefetin izni olmadan yasama organını kullanamayan azınlık hükümetleri, parlamentolarda genellikle hükümetlerin aktif çalışamadığı bir hükümet şekli olarak tabir edilebilir.

IV. GEÇİCİ HÜKÜMET

Geçici hükümet, genel seçimler sonucunda mecliste milletvekili ile temsil edilen siyasi partilerin hiçbirinin tek başına hükümet kuracak çoğunluğa ulaşamaması, bu çoğunluğa ulaşılsa bile kurulmak istenen hükümetin güvenoyu alamaması veya koalisyon ve azınlık hükümeti ihtimallerinin sonuçsuz kalması  halinde Cumhurbaşkanı tarafından verilen erken seçim kararı sonucunda ortaya çıkacak bir kavramdır.

Anayasanın 114. maddesine göre, Cumhurbaşkanının erken seçim kararı alması durumunda 5 gün içinde “geçici hükümet” kurmak üzere Cumhurbaşkanı tarafından bir Başbakan ataması yapılacaktır. Aynı maddenin devamında ise; kurulacak bu hükümette, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma Bakanları TBMM’deki veya Meclis dışındaki bağımsızlardan olmak üzere, siyasî parti gruplarından, oranlarına göre üye alınacağına da yer verilmektedir. Ayrıca, kurulacak bu geçici hükümet için güvenoyu şartı da aranmayacaktır. Bu hükümetin en temel görevi, yeni seçimlerin yapılmasına ve yeni meclisin kurulmasına kadar ülke yönetimini sürdürmektir.

V. 7 HAZİRAN 2015 GENEL SEÇİMLERİ SONUCUNDA TÜRKİYE’DE OLUŞAN SİYASİ TABLO

Yukarıda da ifade edildiği gibi; kurulmak istenen hükümetin meclisteki milletvekillerinin salt çoğunluğunun güvenoyunu alması gerekmektedir. 7 Haziran genel seçimleri sonrasında meclise 4 parti girmiş olup; Adalet ve Kalkınma Partisi 258, Cumhuriyet Halk Partisi 132, Milliyetçi Hareket Partisi 80, Halkların Demokratik Partisi 80 milletvekili ile mecliste temsil edilmektedir. Bu verilerin doğal sonucu olarak partilerden hiçbiri, tek başına hükümet kurmak için gereken milletvekili sayısına ulaşamamıştır. İlerleyen günlerde Cumhurbaşkanı tarafından anayasal teamül gereği en çok oy alan partinin Genel Başkanına hükümet kurma arayışına girmesi için yetki verilecektir. Bu arayışlardan sonuç alınamaması halinde ise, Cumhurbaşkanının erken seçime gitme veya bir başka milletvekilini hükümet kurma konusunda görevlendirme yetkisi bulunacaktır. Ne var ki, ülkedeki siyasi konjonktür gereği, ilk denemede kurulamayacak bir hükümetin ikinci denemede kurulma ihtimali zayıf görüldüğünden; koalisyon ihtimalinin gerçekleşmemesi halinde erken seçim sürecine girilmesi ülkeyi bekleyen en muhtemel sonuçtur.  Dolayısıyla; 45 gün içinde hükümet kurulamadığı veya kurulduğu halde güvenoyu alınamadığı takdirde, erken seçim kararı alınacak ve bu süreci yönetmek üzere geçici bir hükümet kurulacaktır. Partilerin milletvekili oranlarına bakıldığında, kurulacak bu geçici hükümette Adalet ve Kalkınma Partisi 11, Cumhuriyet Halk Partisi 6, Milliyetçi Hareket Partisi ve Halkların Demokratik Partisi ise 3’er bakanla temsil edilecektir.